بررسی سازه های بتنی
سازه های بتن آرمه به عنوان بخش گسترده ای از سازه ها چنانچه بر حسب محاسبات دقیق و روابط شکلپذیری طراحی و اجرا شوند، ساختمانهای بسیار مطلوبی خواهند بود. اما کیفیت ساخت در برخی ساختمانها به دلایل مختلف بسیار پایین است. کیفیت بد بتن، آرماتورگذاری نامناسب، اجرای بد بتنریزی، مصالح نامرغوب و ... از مشکلات این سازه ها است. علاوه بر این، رعایت ضوابط شکلپذیری امری ضروری در طراحی و ساخت این بناها است که میتوان گفت به ندرت در ایران رعایت میشود. این سیستمهای قابی نسبت به عملکرد میان قابها همانند جداکننده های آجری بسیار حساس هستند. آزمایشها و تجارب زلزله گذشته شاهدی بر آثار نامطلوب متقابل دیوارهای آجری پر کننده و قابهای بتنی است. ضربات متقابل میان دیوارهای جداکننده و قاب های ستونبندی شده موجب تخریب ستون بتنی میشود و همچنین به علت عدم شکلپذیری قاب، موجب شکست برشی در آن می شود. اصولاً ساختمانهای بتنی که سیستم لرزه بر آنها صرفاً قاب خمشی است در مقایسه با قاب هایی که از دیوار برشی بهره میگیرند عملکرد ضعیفتری دارند. علت این امر تمرکز تخریب در اتصالات است و به دلیل ضعف ذاتی اتصالات بتنی، آسیب پذیری این نوع سازه زیاد است. به عکس، ساختمانهای دارای دیوار برشی سختی بیشتر و کاهندگی کمتری دارند و از این رو، عملکرد بسیار بهتری دارند.
بطورکلی با نگاهی به عملکرد ساختمانهای بتنی در زلزله های مخرب، نقاط ضعف زیر مشخص گردیده است:
سازه هایی اجری معمولا در برابر زلزله دارای ضعف های عمده ای میباشند . شناخت این ضعف ها مقدمه ای برای انتخاب روشی مناسب برای مقاوم سازی انها می باشد . مودهای شکست سازه های اجری را میتوان به دو گروه عمده شکست درون صفحه ای و بیرون صفحه ای تقسیم نمود . هر دو شکست در تمامی زلزله ها به چشم میخورد ، اما شکست برون صفحه ای بیشتر به چشم می خورد اما شکست برون صفه ای بیشتر شایع تر می باشد همچنین میان قاب های اجری به عنوان دیواره های درونی و بیرونی در ساختمانهای بتنی و فولادی مشاهده می شود از انجا که میانقابهای به عنوان اعضای جدا کننده در نظر گرفته می شود معمولا مورد توجه مهندسان سازه قرلار نمی گیرد . در این مقاله مود های شکست ساز های آجری مورد برسی قرار گیرد .
نکته مهم!:
(بدلیل حجم بالای عکسهای این مقاله در صورت درخواست ایمیل خواهد شد.)
گودبرداری در زمین های انجام می شود که باید تمام یا قسمتی از ساختمان پایین تر از سطح طبیعی زمین احداث شود که گاهی ممکن است عمق گودبرداری بنابر جنس زمین به چندین متر برسد .
منظور از عملیات خاکی عبارت است از :
خاک برداری و خاک ریزی و تسطیح زمین و گود برداری و حفر شیارها وکانالها و مجاری آب و فاضلاب و ......
قبل از اینکه عملیات خاکی شروع شود اقدامات زیر باید انجام شود :
الف)زمین مورد نظر از نظر استحکام و جنس خاک مو رد بررسی قرار گیرد .
ب)مو قعیت تاسیسات زیر زمینی از قبیل کانالهای فاضلاب و قنوات قدیمی و لو له کشی گاز و آب و .....
پ)کلیه اشیاء زائد از قبیل تخته سنگ و ضایعات ساختمانی یا بقای درختان و....از زمین مورد نظر خارج
شود .
ت)کلیه کارگرانی که در عملیات خاکی مشغول کار هستند باید تجربه کافی داشته باشند.
گود برداری:
در زمین های با رطوبت طبیعی می توان گود برداری را تا عمق 1 متر برای ماسه و 1.25 متر برای خاک
رس و 2 متر برای خاک بسیار متراکم انجام داد.
قبل از گود برداری باید به مطالب زیر توجه کرد :
- اگر عمق خاک برداری بیش از 120 سانتی متر باشد باید دیوارهای مجاور را مستحکم کرد .
- برای جلو گیری از بروز خطرها نظیر پرتاب سنگ و سقوط آزاد و …باید اطراف محل حفاری را حصار
کشی کرد .
- در گود هایی که عمق آنها بیش از 1 متر است نباید کارگر در محل کار به تنهایی گمارده شود .
- هنگامی که گود برداری در مجاورت خطوط راهن و بزرگراهها یا مراکزی که تولید ارتعاش می کند
انجام گیرد با ید تدابیر احتیا طی برای جلوگیری از ریزش به عمل آید.
- مصا لح حاصل از گو دبرداری نباید در پیاده روها انباشته شوند .
- معابر عمومی مجاور گود برداری باید دارای نرده و حفاظ مطمئنی باشند .
- د رحفاری های عمیق باید هنگام روز از پرچم قرمز و شبها به وسیله چراغهای خطر عابرین و رانندگان
را متوجه ساخت .
احداث ساختمان بمنظور رفع احتیاج انسانها صورت گرفته و مهندسین، معماران مسئولیت تهیه اشکال و اجراء مناسب بنا را برعهده دارند؛ محور اصلی مسئولیت عبارت است از:
الف ) ایمنی ب ) زیبائی ج) اقتصاد
با توجه به اینکه ساختمان های احداثی در کشور ما اکثرا" بصورت فلزی یا بتنی بوده و ساختمانهای بنایی غیر مسلح با محدودیت خاص طبق آئین نامه 2800 زلزله ایران و مبحث دهم مقررات ملی ایران ساخته می شود، آشنایی با مزایا و معایب ساختمانها می تواند درتصمیم گیری مالکین ، مهندسین و جهت بالا بردن بار علمی دانشجویان نقش اساسی داشته باشد.
مزایای ساختمان فلزی:
مقاومت زیاد: مقاومت قطعات فلزی زیاد بوده و نسبت مقاومت به وزن از مصالح بتن بزرگتر است ، به این علت در دهانه های بزرگ سوله ها و ساختمان های مرتفع ، ساختمانهائی که برزمینهای سست قرارمیگیرند ، حائز اهمیت فراوان میباشد .
خواص یکنواخت : فلز در کارخانجات بزرگ تحت نظارت دقیق تهیه میشود ، یکنواخت بودن خواص آن میتوان اطمینان کرد و خواص آن بر خلاف بتن با عوامل خارجی تحت تاثیر قرار نمی گیرد ، اطمینان در یکنواختی خواص مصالح در انتخاب ضریب اطمینان کوچک مؤثر است که خود صرفه جو یی در مصرف مصالح را باعث میشود .
دوام : دوام فولاد بسیار خوب است ، ساختمانهای فلزی که در نگهداری آنها دقت گردد . برای مدت طولانی قابل بهره برداری خواهند بود - خواص ارتجاعی : خواص مفروض ارتجاعی فولاد با تقریبی بسیار خوبی مصداق عملی دارد . فولاد تا تنشهای بزرگی از قانون هوک بخوبی پیروی مینماید . مثلآ ممان اینرسی یک مقطع فولادی را میتوان با اطمینان در محاسبه وارد نمود . حال اینکه در مورد مقطع بتنی ارقام مربوطه چندان معین و قابل اطمینان نمی باشد .
شکل پذیری : از خاصیت مثبت مصالح فلزی شکل پذیری ان است که قادرند تمرکز تنش را که در واقع علت شروع خرابی است ونیروی دینامیکی و ضربه ای را تحمل نماید ،در حالیکه مصالح بتن ترد و شکننده در مقابل این نیروها فوق العاده ضعیف اند.
هر توقف عملیات بتنریزی که موجب سخت شدن بتن میگردد، درز ساخت (درز اجرایی) به وجود میآید. به طور کلی هرگاه زمان قطع بتنریزی از 30 دقیقه تجاوز کند، باید آن نقطه را یک درز اجرایی به حساب آورد، مگر آنکه حالت خمیری بتن با تدابیری به آن بازگردانده شود. درز ساخت ممکن است دارای وضعیتهای مختلفی باشد، ولی معمولاً قائم یا افقی است. معمولاً سعی میشود محل درز ساخت به محل یکی دیگر از انواع درزها منطبق گردد. در تیرها و شاهتیرها درزهای ساخت، باید تقریباً عمود بر محور این اعضا بوده و هیچگاه با محور عضو موازی نباشد.درز ساخت میتواند در اعضا و قطعات بتنآرمه در محل لنگر خمشی ماکزیمم قرار گیرد، زیرا در این اعضا تنشهای کششی توسط فولادهای کششی تحمل میشوند. درزهای اجرایی نباید در محلی که قرار است بتن تحمل برش نماید، قرار گیرند. بنابراین در ساخت اعضای خمشی اگر قرار است بتنریزی در بیش از یک مرحله صورت گیرد، باید ترتیبی اتخاذ شود که قطع بتنریزی در مجاورت تکیهگاه نبوده، بلکه در نزدیکی وسط دهانه باشد.تیرها، شاهتیرها، دالها، سرستونها و مانند آنها همگی قسمتهایی از یک کف به حساب میآیند که باید در یک مرحله بتنریزی شوند، بتنریزی ستونها اجباراً در تراز هر طبقه در محل سرستون یا تیر متوقف میشود. درزهای ساخت عموماً در ساختمانهای بتنی کاربرد دارند. درزهای ساخت باید در محلهای مناسب و زیر نظر دستگاه نظارت تعبیه شوند.
کاربرد درزهای حرکتی
1 درزهای انقباضی
این درزها معمولاً به منظور جلوگیری از بروز ترکهای ناشی از جمع شدن بتن تعبیه میشوند. اگر در فواصل معین درز انقباض در نظر گرفته نشود، روی سطوح پیادهروها یا دیوارهای بتنی ترکهایی پدید خواهد آمد. آرماتورها غالباً میتوانند محل بروز ترکها را کنترل نمایند، همچنین، وجود درزهای انقباضی که محلشان به طور صحیح انتخاب شده باشد، میتوانند مانع بروز ترک شوند. عملکرد این درزها به صورتی است که انقباض طرفین درز در محل درز متمرکز میگردد. در حقیقت این درزها دارای نوعی عدم پیوستگی عمومی هستند، لیکن شکاف اولیهای بین بتن دو طرف درز وجود ندارد. در روسازیها جایی که دارای عرض بیش از 75/3 متر نباشد، درزهای ساختمانی بین نوارهای مجاور جوابگوی نیاز برای جمعشدگی طولی خواهند بود. برای سنگدانههای گرانیتی و آهکی فاصله درزهای روسازی معمولاً بین 6 تا 9 متر است. برای مصالح سنگی سیلیسی و روبارهها، این فاصله 8/4 تا 6 متر است. در صورت تردید باید فاصله درزها کمتر اختیار شود. در فاصله حدود 30 متر از انتهای آزاد روسازی و 18 متر از هر درز انبساط، در محلهایی که قفل و بست دانهها کم باشد، درزهای انقباض پدید خواهند آمد، در این نقاط باید زبانههایی (که یک طرف آنها به بتن پیوستگی کامل دارد و طرف دیگر در غلافی بدون اصطکاک حرکت میکند، یا هر وسیله دیگری که قابلیت انتقال بار در جهت عمود بر زبانه را داشته باشد) تعبیه شود.
حرکت استمراری علم در عرصه مهندسی سازه ـ زلزله موجب گردیده است تا نوسازی و بهسازی در سالهای در اخیر از روشهای نوین و مصالحی جدید بهره گیرد که در پیشینه طولانی ساخت و ساز سابقه نداشته است در میان این نوآوری ها FRP (مواد کامپوزیت پلیمری تقویت شده با الیاف) از جایگاه ویژه برخوردار می باشد تا آنجا که به نظر برخی از متخصصان FRP را باید مصالح ساختمانی هزاره سوم نامید.
کامپوزیت FRP که ابتدا در صنایع هوا و فضا بکار برده شد با داشتن ویژگی های ممتاز چون نسبت بالای مقاومت به وزن، به وزن، دوام در برابر خوردگی، سرعت و سهولت در حمل و نصب، دریچه ای نو پیش روی مهندسین عمران گشوده است به گونه ای که امروز سازه های متعددی در سرتاسر دنیا با استفاده از این مواد تقویت شدند .
استفاده از مصالح کامپوزیت به طور قابل توجهی در صنعت ساختمان یک بازار تکان دهنده و با سرعت در حال توسعه می باشد. اولین تحقیقات انجام شده در این زمینه از اوایل دهه ۱۹۸۰ آغاز شده است، زلزله ۱۹۹۰ کالیفرنیا و ۱۹۹۵ کوبه ژاپن نیز از جمله عوامل موثرتری برای بررسی کاربرد کامپوزیت پلیمری تقویت شده با الیافFRP جهت تقویت و مقاوم سازی سازه های بتنی و بنایی در مناطق زلزله خیز گردید. کاربرد کامپوزیت FRP در مقاوم سازی سازه های بتن مسلح امروزه نگهداری از سازه ها به دلیل هزینه ساخت و تعمیر بسیار حائز اهمیت می باشد .
با مطالعه رفتار سازه های بتنی مشخص می شود عوامل متعددی مانند: اشتباهات طراحی و محاسبه، عدم اجرای مناسب تغییر کاربری سازه ها، آسیب دیدگی ناشی از وارد شدن بارهای تصادفی، خوردگی بتن و فولاد و شرایط محیطی از دوام آنها می کاهد
اکثر پروژه ها بر اساس برنامه زمانبندی شروع می شوند منتهی پایان آنها غیر قابل پیش بینی است. این حادثه تلخ به اندازه ای بر پروژه های اجرایی حاکم شده است که اتمام یک پروژه در برنامه زمانبندی خارج ازتوان متخصصین داخلی بنظر می رسد. همیشه زمانبندی پروژه های خارج از کشور بعنوان شاخص عملکرد متخصصین خارجی در مقایسه با متخصصین داخلی ملاک اظهار نظرها قرار می گیرد. این روند همچنان ادامه خواهد یافت مگر اینکه موضوع تاخیرها و علل آنها دقیقا کالبد شکافی شده و آنها را رفع نماییم. در بحث زیر اثرات تاخیر در پرداخت بر زمان اجرای پروژه بررسی و تحلیل شده است.
در شرایط عمومی پیمان و بخشنامه های سازمان مدیریت ونظارت راهبردی کارفرما را مجاز به تائید تاخیر مجاز ناشی ازتاخیر در پرداخت مطالبات پیمانکارمیداند. این درحالی است که عدم پرداخت مطالبات پیمانکار توسط کارفرما ، سازمان کار را از بین می برد و پروژه را وارد بحران های مختلف می کند. مهمترین بحران ها عبارتند از :
1- بحران پرسنلی و کارگری
- عدم پرداخت مطالبات پرسنل ، موجب می شود آنها دچار مشکلات مالی شده و در مدیریت خانواده های خود ناتوان شده و مشکلات اجتماعی ، حقوقی و حتی اخلاقی گریبانگیرشان گردد.
- مشکلات پرسنل ناشی از مسائل مالی آنها را کم کار نموده و اشتیاق به انجام کار را در آنها از بین می برد. لذا کم کاری بصورت یک فرهنگ در سطح پروژه وجامعه حاکم خواهد شد.
- پیگیریهای پرسنل به منظور دریافت مطالبات خود ، آنها را به سمت اعتصاب و توقف کار می نماید.
2- بحران پشتیبانی و تدارکات
علیرغم اینکه مدت نسبتا؛ زیادی از پیرایش بتن نمی گذرد ( حدود 125 سال ) شناخت علل فساد در پروسه ی تحقیقات میدانی و جلوگیری از بروز آن ، مقاومت زیاد ، استحکام و شکل پذیری بتن استفاده از این ماتریال را با استقبال روز افزونی مواجه ساخته است . با توجه به گستردگی استفاده از بتن نتایج بهره وری از آن همواره رضایت بخش نبوده و در پاره ای از موارد مسائل و مشکلاتی بوجود آورده است . در سازه های بتونی ا«ن پرسش مطرح است که آیا بتن با ترکیبات اولیه ی خویش به تنهایی توانسته است در شرایط زمانی و مکانی مختلف عملکرد بهینه ای داشته باشد ؟ متأسفانه بررسی ها و تحقیقات انجام شده در این زمینه ، پاسخ منفی را بدست می دهد .
فساد پذیری سازه های بتونی که کاهش دوام سازه یی رع به همراه دارد ، اسباب نگرانی سازه های مهمی چون مجتمع بندری شهید رجائی ، سد میناب ، خط انتقال آب میناب – بندر عباس و دهها پروژه ی دیگر را فراهم ساخته است .
شناخت علل فساد بتن در پروسه ی تحقیقات میدانی و جلوگیری از بروز آن در قالب طرح مدیریت حفاظت بتن ، جمع بندی و ارائه گردیده است . لذا لازم است که قبل از ورود به بحث اصلی به تبیین اصطلاحات ویژه ای بپردازیم که کرارا؛ از آن استفاده خواهد شد .
امروزه با عاریه گرفتن اصطلاح خوردگی از بخش متالوژی عنوان ؛ خوردگی بتن ؛ ابداع شده است . در حالی که واژه خوردگی تعریف روشنی از چگونگی بروز فعل و انفعالاتی که تخریب زودرس بتن را بهمراه داردئ به دست نمی دهد .
ازدیاد حجم فولاد درون سازه بتونی بر اثر واکنش های شیمیایی / الکتروشیمیایی ، سبب افزایش فشار درون بتن گردیده که نهایتا“ فرایند تخریب بتن را بهمراه دارد . در این مقطع ترمیم بتن مطلقا“ امکان پذیر نبوده و یا انجحام آن با هزینه های گزافی همراه است .
در برخی موارد از یک لایه میانی جدا کننده بین لایههای آسفالتی و بتنی استفاده میگردد. استفاده از مصالح بتنی به عنوان لایه زیرین و در نقش لایه اساس، و مصالح آسفالتی به عنوان لایه رویه، ترکیب متداولی است که ویژگیهایی همچون مقاومت و سطح هموار را ارائه کرده و بهرهبرداری از یک روسازی ایدهآل را ممکن میسازد. استفاده از مصالح بتنی در نقش لایه رویه و مصالح آسفالتی در نقش لایه اساس گزینهای است که در صورت خرابی کامل لایه آسفالتی مقرون به صرفه خواهد بود. با توجه به هزینه اولیه بالای اجرای این نوع از روسازیها، ساخت آنها به طور محدود صورت گرفته و بیشتر برای رفع معایب روسازیهای بتنی موجود و به منظور ارتقای کیفیت سطح راه و تأمین سرویس، به صورت روکش آسفالتی بر روی روسازیهای بتنی موجود به کار میروند. روسازیهای مرکب (لایه انعطاف پذیر بر روی لایه صلب) معمولاً در روسازیهای قدیمی دیده میشود. در این موارد باید روکشی مانند آسفالت گرم، روکش با دانهبندی باز، یا آسفالت پلیمری بر روی روسازیهای بتنی درزدار (Jointed Plane Concrete Pavement- JPCP) یا روسازیهای بتنی مسلح پیوسته (Continuously Reinforced Concrete Pavement- CRCP) اجرا شود.
ادامه مطلب .... ولی به هر حال این درجه حرارت باید به حدی باشد که تراکم لازم را تأمین نماید. جدول 20-14 حداقل درجه حرارت مخلوطهای آسفالتی با دانهبندی پیوسته را به هنگام پخش با توجه به ضخامت آنها و درجه حرارت سطحی که مخلوط آسفالتی بر روی آن پخش میشود نشان میدهد. در این جدول زمان تقریبی لازم برای حصول تراکم نیز تعیین گردیده است.
به هرحال رقم دقیق درجه حرارت پخش با 10± درجه سانتیگراد رواداری باید توسط دستگاه نظارت تعیین گردد.